خشکی و گرفتگی گردن معمولاً با دشواری در حرکت دادن گردن، به ویژه در زمان چرخاندن سر به پهلو، همراه است. این ناراحتی گاهی سر درد، گردن درد، درد شانه و یا بازو را نیز در پی دارد و باعث می‌شود بیمار هنگام نگریستن به پهلو یا عقب تمام بدن را بر خلاف جهت گردن بچرخاند.
علت‌ها و دلایل گرفتگی گردن
در ادامه به رایج‌ترین دلایل خشکی و علت گردن درد اشاره می‌کنیم:
رگ به رگ شدن و پیچ خوردن گردن
شایع‌ترین دلیل گرفتگی گردن رگ به رگ شدن عضلات و بافت‌های نرم، به ویژه عضله‌ی آسیب‌پذیر بالابرنده کتف (لواتور اسکاپولا) است. عضله بالابرنده کتف واقع در پشت و اطراف گردن مهره‌های گردنی را به شانه متصل می‌کند. عصب‌های سوم و چهارم گردنی این عضله را کنترل می‌کند.
بسیاری از حرکات روزانه به رگ به رگ شدن عضله بالابرنده کتف منجر می‌شود:
- قرار گرفتن گردن در حالت نامناسب هنگام خوابیدن به گونه‌ای که به عضله‌های گردن فشار وارد شود.
- آسیب‌های ورزشی مانند زمین خوردن یا وارد شدن ضربه ناگهانی که سر را به یک سمت می‌کشاند.
- هر گونه فعالیت توام با چرخش مکرر از راست به چپ یا بالعکس سر، مانند شنای کرال سینه
- حالت اندامی نامناسب مانند قوز کردن هنگام نگاه کردن به صفحه نمایشگر یا پایین آوردن طولانی مدت سر برای نگاه کردن به موبایل
- وارد شدن فشار بیش از اندازه به گردن
- نگه داشتن گردن در وضعیت غیرطبیعی برای مدت طولانی، برای مثال مانند حالتی که گوشی تلفن را بین شانه و گردن نگه می‌دارید.
ویژگی‌های گرفتگی گردن
علائم ناشی از خشکی و گرفتگی گردن معمولاً تا چند روز یا چند هفته استمرار دارد و باعث گردن دردی می‌شود که شدت آن در بازه‌ای از درد خفیف هر چند آزاردهنده تا درد بسیار شدید و محدود کننده متغیر است. اگرچه خشکی عضلات گردن در بعضی موارد نشانه ابتلا به عارضه‌ای جدی است، اما اکثر موارد درد یا گرفتگی حاد و ناگهانی گردن به دلیل ماهیت بهبودی دهنده و پایدار مهره‌های گردن به سرعت التیام می‌یابد.
حتی در صورت ملایم بودن علائم گرفتگی عضلات گردن نیز بهتر است بیمار به متخصص مراجعه کند تا تمرین‌های کششی و تقویتی را فرابگیرد، ارگونومیک و حالت اندامی را اصلاح کند و با روش‌های پیشگیری یا به حداقل رساندن حمله‌های آتی درد یا گرفتگی گردن آشنا شود.
درمان گرفتگی گردن
خشکی و گرفتگی گردن در اکثر موارد در رگ به رگ شدن یا پیچ خوردگی ساده عضلانی ریشه دارد و ظرف چند روز درمان می‌شود. نخستین درمان گرفتگی گردن ناشی از این دلایل ساده یا آسیب دیدگی بافت نرم با به کارگیری یک یا جند مورد از روش‌های زیر شروع می‌شود:
استراحت
استراحت یک یا دو روزه فرصت لازم را برای بهبود بافت‌های صدمه دیده گردن و به تبع آن از بین رفتن خشکی و گرفتگی احتمالی عضلانی فراهم می‌آورد. البته پیشنهاد می‌شود که از استراحت طولانی مدت خودداری شود، چون عدم فعالیت بیش از اندازه به ضعیف شدن عضله‌ها منجر می‌شود و عضله‌های ضعیف نمی‌توانند به خوبی سر و گردن را نگه دارند.
گرما و کمپرس یخ
سرما درمانی و کمپرس یخ اکثر موارد خشکی گردن را با کاهش التهاب موضعی تسکین می‌دهد. گرم کردن گردن به دلیل افزایش دادن جریان خون محیط التیام بهتری را ایجاد می‌کند. اغلب بیماران از کمپرس یخ استفاده می‌کنند، برخی کمپرس گرم را ترجیح می‌دهند و عده‌ای از هر دو به تناوب استفاده می‌کنند.
دارو
داروهای تجویزی و غیرتجویزی بسیاری در دسترس هستند. داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب، مانند ایبوپروفن (از قبیل ادویل و مورتین) و ناپروکسین (برای مثال ناپروزین) غالباً نخستین داروهایی هستند که برای تسکین درد و گرفتگی گردن مصرف می‌شوند. البته حتی داروهای غیرتجویزی نیز اثرهای جانبی و تداخل‌های دارویی یا غذایی خاص خود را دارند، بنابراین پیش از مصرف هر دارویی باید با پزشک معالج یا داروساز مشورت کرد.
درمان‌های دستی یا منیپولاسیون
لازمه حرکت کامل و بدون درد مفصل‌ها این است که بتوان آنها را به راحتی در تمام جهات حرکت داد. اگر مفصل‌ها قفل کند یا حرکت آنها در یک جهت محدود شود، درد و خشکی مفصل بروز می‌یابد. متخصص فیزیوتراپی مجرب به روش موبیلزاسیون (متحرک‌سازی) و منیپولاسیون یا درمان دستی به بازیابی دامنه حرکتی مفصل کمک می‌کند. برای این که مفصل دامنه حرکتی معمول خود را بازیابد، متخصص فیزیوتراپی ابتدا محدودیت حرکتی مفصل و وجود مشکلات زیر را بررسی می‌کند:
- دردناک اما عادی بودن حرکت مفصل
- خشکی مفصل یا کاهش توانایی حرکتی
- ترکیبی از درد و خشکی
- شل شدن و ناپایداری مفصل (هیپرموبیلیتی)
- لق شدن دردناک مفصل و افزایش حرکت مفصل
ورزش هوازی با شدت پایین
علاوه بر تمرین‌های کششی، هر گونه ورزش هوازی (ایروبیک) با شدت پایین مانند پیاده‌روی نیز غالباً برای برطرف کردن گرفتگی عضلانی مفید است. اگرچه پیاده‌روی اثر مستقیم بر گردن ندارد، اما به دلیل بهبود گردش اکسیژن در بافت‌های نرم ستون فقرات فرایند التیام را شتاب می‌بخشد.
انواع ورزش‌های با شدت پایین
پیاده‌روی: مزیت پیاده‌روی این است که به جز یک جفت کفش مناسب نیاز به تجهیزات خاصی ندارد و در فضای سرپوشیده یا آزاد در اکثر مکان‌ها مانند خانه یا روی تردمیل قابل انجام است.
دوچرخه ثابت: دوچرخه سواری یا دوچرخه ثابت مناسب بیمارانی است که در حالت نشسته راحت‌تر هستند. استفاده از دوچرخه طی دهه گذشته به دلیل افزایش آگاهی از مزایای این ورزش ساده رواج بیشتری یافته است.
دستگاه الپتیکال ترینر یا اسکی فضایی: انجام ورزش هوازی در کنار تمرین‌های مقاومتی و تقویتی مزیت اصلی این دستگاه است؛ چون دسته‌های اکثر این دستگاه‌ها را می‌توان فشار داد یا کشید، بالاتنه به کار گرفته می‌شود و مقاومت در برابر حرکت پدال زدن عضله‌ها را به مرور قوی‌تر می‌کند.
آب درمانی: ورزش کردن در آب برای نرم شدن عضلات و به حداقل رساندن فشار روی کمر مفید است، چون خاصیت شناوری آب با کشش گرانشی وارد کننده فشار به ستون فقرات مقابله می‌کند.
انجام دادن تمرین‌هایی مانند بالا بردن و دور کردن مفصل ران از بدن، حلقه کردن عضله دو سر، حلقه کردن بازوها برای تمرین دادن شانه‌ها و عضله‌های والی و عقب بردن عضله‌های سه سر معمولاً در آب راحت‌تر است. به این ترتیب تمام این عضله‌های واقع در کمر یا گردن قوی می‌شوند و گردن درد تسکین می‌یابد.
کشش ملایم
به محض آن که درد قدری آرام شد، سعی کنید کشش ملایمی را به گردن وارد کنید. کشش در حد قابل تحمل خشکی و گرفتگی را کاهش می‌دهد و به بازیابی دامنه حرکت طبیعی گردن می‌انجامد. پیشنهاد می‌شود تا بیماران تمرین‌های کششی مناسب را از متخصص فیزیوتراپی یا دیگر متخصصین مجرب آموزش ببینند.
کشش در گوشه یا کنج دیوار
یکی از حرکت‌های اصلی مهم برای کشش عضله‌های شانه و قفسه سینه انجام حرکت کششی در کنج دیوار است که در گوشه اتاق انجام می‌شود.
این حرکت کششی گردن را به ترتیب زیر انجام دهید:
- به فاصله دو پا از گوشه اتاق و رو به کنج دیوار بایستید.
- پاها را به هم بچسبانید.
- هر ساعد را روی یک دیوار بگذارید و آرنج‌ها را قدری پایین‌تر از بلندی شانه نگه دارید.
- تا جایی که می‌توانید و درد بروز نمی‌یابد، رو به جلو خم شوید. در این حالت باید در جلوی شانه و قفسه سینه کشش را احساس کنید.
- 30 ثانیه تا یک دقیقه این کشش را حفظ کنید.
کشش عضله بالابرنده کتف (لواتور اسکاپولا)
کشش عضله بالابرنده کتف نیز به تسکین گردن درد کمک می‌کند. غالباً گرفتگی این عضله است که ایجاد ناراحتی می‌کند و در نقطه اتصال به کتف بسیار حساس و دردناک می‌شود. این حرکت کششی را می‌توان در حالت ایستاده یا نشسته انجام داد.
- با بردن آرنج بالای شانه عضله را تحت کشش قرار دهید.
- در همین حالت آرنج را روی چهارچوب در بگذارید. به این ترتیب بخش بیرونی کتف رو به بالا و بخش داخلی آن رو به پایین می‌چرخد و عضله بالابرنده کتف نیز تحت کشش قرار می‌گیرد و بلندتر می‌شود.
- سپس سر را به گونه‌ای بچرخانید که از سمت در حال کشش دور شود، چانه را پایین بیاورید و پشت گردن را بکشید.
- در مرحله سوم، انگشتان دست دیگر را بالای سر بگذارید و سر را به آرامی رو به جلو فشار دهید تا کشش قدری بیشتر شود.
- 30 ثانیه تا یک دقیقه در این حالت بمانید.
طب سوزنی
گرفتگی گردن در اکثر موارد پس از چند روز برطرف می‌شود. بااین حال طب سوزنی روند التیام را تسریع می‌کند.
اکیوپرشر (ترکیبی از طب سوزنی و فشار درمانی)
لو جن نام نقطه طب سوزنی یا طب فشاری است که پرداختن به آنها در دستور کار درمان خشکی گردن قرار می‌گیرد. این نقطه در پشت دست بین دو استخوان در فرورفتگی میان بندهای انگشت اشاره و میانی قرار دارد.
کشش (تراکشن) دستی گردن
وارد کردن کشش ملایم به گردن غالباً باعث شل شدن عضله‌های گرفته و افزایش طول آنها می‌شود و به این ترتیب فشار روی عصب‌ها یا رگ‌های خونی برطرف می‌شود.
- به پشت دراز بکشید و حوله از طول تا شده‌ای را زیر استخوان پس سر (قمحدوه) قرار دهید. این استخوان بخش پشتی جمجمه است که دور گردن را فرامی‌گیرد.
- از یک نفر بخواهید تا دو سر حوله را دست بگیرد و به آرامی رو به بالا بکشید و حداقل 3 دقیقه در این حالت نگه دارد.
- این تمرین را 2 یا 3 بار در روز یا تا زمان احساس بهبود انجام دهید. بسیاری از بیماران با تکرار روزانه چند دقیقه‌ای این حرکت به نتایج قابل توجهی دست یافته‌اند.
هیدروتراپی (آب درمانی)
غوطه‌ور شدن در نمک اپسوم، با نام شیمیایی سولفات منیزیم، برای تسکین درد عضلانی و رفع گرفتگی بسیار مفید است. منیزیم کارکردهای بسیاری دارد که یکی از آنها کاهش سرعت پیوند کلسیمی پس از منقبض شدن عضلات است، چرا که منیزیم با کلسیم وارد واکنشی رقابتی بر سر تصاحب جایگاه‌های پیوند می‌شود و به این ترتیب از تشکیل ترکیب کلسیمی و گرفتگی عضلات جلوگیری می‌شود.