درد عصب سیاتیک یا درد سیاتیک کمر اغلب اشاره به کمر دردی دارد که معمولاً به صورت تیر کشیدن در ناحیه کمر، ران ها، پشت و پایین پا احساس می شود. معمولاً، درد سیاتیک پا فقط یک طرف بدن را تحت تاثیر خود قرار می دهد. در این حالت درد می تواند به صورت ناگهانی ایجاد شده یا به تدریج و با گذشت زمان افزایش پیدا کند. کمر درد مکانیکال نیز ازجمله مهم‌ترین علل کمردرد محسوب می‌شود. یعنی کمردردهایی که با فعالیت تشدید می‌شود و با استراحت بهتر می‌شود که عموماً 85 % علت کمردردها را شامل می‌باشد.
درد عصب سیاتیک در اکثر مواقع در نتیجه فتق دیسک کمر یا جا به جا شدن دیسک از محل صحیح آن ایجاد می شود و در اینگونه مواقع معمولاً دیسک به ریشه های اعصابی که متصل به عصب سیاتیک است، فشار وارد می کنند. سایر شرایطی که باعث درد عصب سیاتیک می شود می تواند شامل تنگ شدن کانال نخاعی، تشکیل زائده های استخوانی به خاطر ابتلا به آرتروز و گاز گرفتن اعصاب در نتیجه تغییرات ایجاد شده در ستون فقرات باشد. هنگامی که عصب تحت فشار قرار می گیرد، عملکرد عادی آن دچار اختلال شده و این شرایط ایجاد ضعف در عضلات، بی حسی، ضعف ساق پا یا احساس سوزش کف پا و کمر را به همراه دارد. گاهی اوقات این علائم با درد، اضطراب و تشویش همراه است که برای درمان ضعف ساق پا و سوزش کف پا باید به پزشک مراجعه نمود.
درد رگ سیاتیک می تواند بسیار شدید باشد. این درد ممکن است در زمان ایستادن، نشستن یا دراز کشیدن نیز احساس شود. خوشبختانه، درد سیاتیک معمولاً به خوبی به روش های غیر جراحی واکنش نشان داده و درمان می شود. در صورتی که این مشکل به موقع تشخیص داده شده و درمان شود، علائم بیماری معمولاً در طول چند ماه پس از شروع درمان عصب سیاتیک از بین می رود. بنابراین توجه داشته باشید با وجود احتمال شدید بودن درد رگ سیاتیک، در اکثر موارد این مشکل با استفاده از روش های درمانی محافظه کارانه در طول چند هفته درمان خواهد شد.
علت گرفتگی رگ و عصب سیاتیک
اختلالات و مشکلات متعددی در کم و ستون فقرات می‌توانند منجر به فشردگی عصب و درد عصب سیاتیک یا رادیکولوپاتی کمری شوند. شش مورد از شایع‌ترین مشکلات زمینه‌ای عبارت‌اند از:
- بیرون‌زدگی یا فتق دیسک
- تنگی کانال نخاعی کمر
- اسپوندیلولایزیس (سر خوردگی مهره‌های کمری)
- تروما یا ضربه
- سندروم پیریفورمیس
- تومور نخاعی
بیرون زدگی دیسک یا فتق دیسک کمر
دررفتگی یا بیرون زدگی دیسک کمر به عنوان یک اختلال دیسک از نوع contained نیز شناخته می‌شود. این بدان معنی است که مرکز ژل مانند (نوکلئوس پالپوزوس) در داخل دیواره بیرونی مانند لاستیک مانند دیسک خود (آنولوس فیبروز) دیسک “موجود” (contained) باقی می‌ماند.
فتق دیسک هنگامی رخ می‌دهد که نوکلئوس یا هسته از فیبروز آنولوس یا حلقه‌ی فیبری بیرون بزند. به این بیماری اختلال دیسک ” non-contained” گفته می‌شود. چه دیسک دچار برآمدگی یا دچار فتق شود ، مواد دیسک می‌توانند روی ریشه عصب مجاور فشار وارد کنند و بافت عصبی ظریف را فشرده کرده و باعث ایجاد فشردگی و درد سیاتیک شوند.
عواقب ناشی از فتق دیسک بدتر هستند. فتق دیسک نه تنها باعث فشار مستقیم ریشه عصب روی قسمت داخلی کانال نخاع استخوانی می‌شود، بلکه خود ماده‌ی دیسک نیز حاوی یک ماده محرک اسیدی، شیمیایی (اسید هیالورونیک) است که باعث التهاب عصب می‌شود. در هر دو حالت، فشردگی و تحریک عصب باعث التهاب و درد شده که غالباً منجر به بی‌حسی اندام، احساس سوزن سوزن شدن و یا ضعف عضلات می‌شود.
تنگی کانال نخاعی کمر
تنگی کانال نخاعی، نوعی اختلال فشار عصبی است که بیشتر در افراد سالمند رخ می‌دهد. درد پایی همانند درد سیاتیکی ممکن است در نتیجه تنگی نخاع کمر بروز کند. کمردرد معمولاً موقعیتی است که اغلب با انجام فعالیت‌هایی مانند ایستادن یا راه رفتن ظاهر می‌شود و با نشستن تسکین می‌یابد. ریشه‌های عصب نخاعی از طناب نخاعی از طریق گذرگاه‌هایی به نام فورامینای عصبی که متشکل از استخوان و رباط است، به صورت شاخه‌هایی خارج می‌شوند. بین هر مجموعه از قسمت‌های مهره‌ای که در طرف چپ و راست قرار دارد، یک فرامین وجود دارد. ریشه‌های عصبی از این دهانه‌ها عبور کرده و به بیرون از ستون فقرات کشیده می‌شوند تا به قسمت‌های دیگر بدن برسند.
هنگام بروز عارضه‌ی تنگی کانال نخاعی، این گذرگاه‌ها باریک یا مسدود شده و در نتیجه باعث فشرده سازی عصب می‌شوند. از این رو از اصطلاح تنگی فرمامین نیز استفاده می‌شود.
اسپوندیلولایزیس
اسپوندیلولایزیس (سر خوردگی مهره‌های کمری- Spondylolisthesis)، اختلالی ست که در اکثر اوقات ستون فقرات کمری را مبتلا می‌سازد. در این نوع بیماری، یک مهره به سمت جلو و روی مهره‌ی مجاور خود سر می‌خورد. وقتی یک مهره سر می‌خورد و از جای خود خارج می‌شود، ریشه‌ی عصبی نخاعی فشرده شده و اغلب منجر به درد سیاتیکی در پا می‌شود. اسپوندیلولایزیس در دسته‌ی اختلالات رشدی (در بدو تولد وجود داشته است، در طی دوران کودکی پیشرفت می‌کند) یا اکتسابی ناشی از تحلیل ستون فقرات، ضربه یا فشارهای فیزیکی (مانند وزنه برداری، ژیمناستیک) قرار دارد.
ضربه
درد عصب سیاتیک می‌تواند براثر از فشردگی مستقیم عصب ناشی از نیروهای خارجی به ریشه‌های عصب نخاعی کمری یا ساکرال باشد. نمونه‌هایی از این فشارها شامل تصادفات و سوانح رانندگی، سقوط، فوتبال و سایر ورزش‌ها می‌باشد. این ضربه‌ها ممکن است به اعصاب آسیب برسانند یا گاهی اوقات تکه‌های استخوان شکسته ممکن است به اعصاب فشار وارد کنند.
سندروم پیریفورمیس
سندرم پیریفورمیس نامی ست برای عضله پیریفورمیس و درد ناشی از زمانی که عضله، عصب سیاتیک را تحریک می‌کند. عضله پیریفورمیس در قسمت تحتانی ستون فقرات قرار دارد، به استخوان ران وصل می‌شود و به چرخش لگن کمک می‌کند. عصب سیاتیک در زیر عضله پیریفورمیس قرار دارد. سندرم پیریفورمیس هنگامی بروز می‌کند که اسپاسم های عضلانی در عضله پیریفورمیس رخ می‌دهد و در نتیجه به عصب سیاتیک فشار وارد می‌کند. به خاطر اینکه یافته‌هایی دراین‌باره از تصاویر ام آر آی یا عکس رادیولوژی به دست نمی‌آید، تشخیص و درمان این سندروم ممکن است دشوار باشد.
تومورهای نخاعی
تومورهای نخاعی، توده‌های غیرطبیعی هستند که می‌توانند خوش خیم یا سرطانی هستند (بدخیم) باشند. خوشبختانه موارد ابتلا به تومورهای نخاعی نادر هستند. با این حال، هنگامی‌که یک تومور نخاعی در ناحیه کمر ایجاد می‌شود، احتمال بروز درد سیاتیک در نتیجه‌ی فشرده شدن عصب وجود دارد.
عوامل خطر سیاتیک چیست؟
- تغییرات وابسته به سن در ستون فقرات مانند آرتروز و دیسک‌های تحلیل رونده، یک عامل خطر برای سیاتیک هستند.
- چاقی: اضافه وزن به خصوص در ناحیه‌ی شکم باعث افزایش فشار بر روی ستون فقرات می‌شود.
- نشستن طولانی‌مدت و داشتن یک سبک زندگی بی‌تحرک، از عوامل خطر سیاتیک و دیگر مشکلات کمر می‌باشد.
علائم و نشانه ها
علائم معمول ابتلا به سیاتیک از درد پایین کمر شروع شده و تا باسن کشیده می شود و منجر به درد کف پا و انگشتان می شود در این حالت علائم درد سیاتیک ممکن است در هر نقطه از این مسیر احساس شود، اما معمولاً این درد مسیری را دنبال می کند که از کمر شروع شده و به سمت باسن و پشت ران یا ماهیچه ساق پا کشیده می شود. سطح درد عصب سیاتیک در افراد مختلف می تواند از ملایم تا شدید باشد و معمولاً این درد ساق پا تا کشاله ران به صورت احساس تیر کشیدن یا سوزش، شبیه به شوک های الکتریکی و نیز احساس گرفتگی در افراد مختلف مشاهده می شود. در این حالت معمولاً فقط یک طرف بدن تحت تاثیر مشکل قرار می گیرد و این درد می تواند با نشستن طولانی، خم شدن وحتی سرفه و عطسه کردن نیز تشدید شود. علاوه بر این سیاتیک می تواند با ایجاد بی حسی در ناحیه پایین تنه بیمار همراه باشد.
سیاتیک اشاره به دردی دارد که از عصب سیاتیک ناشی می شود که یک عصب بزرگ کشیده شده در قسمت پایین کمر به سمت پشت هر یک از پاها و درد رگ پشت زانو می باشد. سیاتیک یک ناهنجاری نیست، اما می تواند یک نشانه از ایجاد سایر مشکلات ساختاری همچون مشکلات ستون فقرات یا تنگی کانال نخاعی، التهاب یا گاز گرفته شدن عصب در قسمت پایین کمر یا فتق دیسک، تشکیل زائده های استخوانی و بزرگ شدن بیش از حد مفصل فاست (رشد بیش از حد استخوان یا اندازه بزرگ غیر عادی آن) باشد که تنگ شدن حفره بین مهره ها در محل انتقال اعصاب را به همراه دارد. گاهی اوقات، تشکیل تومور می تواند علت ناهنجاری ایجاد شده در ارتباط با وارد شدن فشار به عصب سیاتیک باشد که این شرایط را می توان با اسکن ام آر آی (MRI) تشخیص داد. علاوه بر این ابتلا به بیماری دیابت نیز می تواند منجر به وارد شدن آسیب عصبی و مشاهده علائم مطرح شده فوق شود. به هر حال همانطور که بیان شد، یکی از علل درد سیاتیک، گیر افتادن عصب سیاتیک می باشد.
چه موقع باید برای مشکل سیاتیک به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز هر یک از شرایط زیر به پزشک مراجعه کنید:
- درد بعد از چند روز بهبود نمی‌یابد یا به نظر می‌رسد که بدتر می‌شود.
- اگر سن فرد مبتلا کمتر از 20 سال یا بالاتر از 55 سال باشد و برای اولین بار مبتلا به سیاتیک شده باشد.
- فرد مبتلا در حال حاضر مبتلا به سرطان است یا سابقه سرطان دارد.
- فرد مبتلا اخیراً وزن زیادی را از دست داده است یا همراه با کمر درد، دچار تب و لرز بی‌دلیل شده است.
- فرد مبتلا به HIV مثبت است یا از داروهای IV (داخل وریدی) استفاده می‌کند.
- شخصی بیشتر از یک یا دو هفته است که برای خم شدن به جلو مشکل دارد و به‌سختی خم می‌شود.
- فرد مبتلا متوجه ضعفی شود که ه مرور زمان بیشتر می‌شود.
در صورت بروز هر یک از موارد زیر به همراه سیاتیک، به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید:
- علیرغم انجام روش‌های کمک‌های اولیه، درد غیرقابل تحمل باشد.
- درد ناشی از یک آسیب شدید، مانند سقوط از نردبان یا تصادف باشد.
- درد در قسمت پشت قفسه سینه است.
- فرد مبتلا قادر به حرکت یا احساس پاها یا کف پاهای خود نباشد.
- فرد مبتلا كنترل روده یا مثانه خود را از دست داده یا دچار بی حسی در دستگاه تناسلی خود شده است. این علائم ممکن است علائم سندرم دم اسب (cauda equina – یک وضعیت جدی سیستم عصبی ناشی از آسیب به اعصاب واقع در انتهای کانال نخاعی) باشند.
- فرد مبتلا درجه حرارت بالایی دارد (بیش از 38 درجه سانتی گراد).
تشخیص
در طول مراحل معاینه فیزیکی، پزشک وضعیت قدرت عضلات و عکس العمل آنها را مورد بررسی قرار می دهد. برای مثال، ممکن است از شما خواسته شود تا روی انگشتان یا پاشنه خود راه بروید، از یک حالت چمباتمه بلند شوید، یا در زمانی که به پشت دراز کشیده اید، یکی از پاهای خود را در هوا بلند کنید. معمولاً درد سیاتیک کمر که ناشی از عصب سیاتیک باشد، با انجام این فعالیت ها تشدید خواهد شد.
تصویر برداری
گاهی افراد دارای مشکل پارگی دیسک یا زائده های استخوانی هستند اما هیچ علائمی از وجود مشکل در آنها مشاهده نمی شود. وجود این مشکلات را می توان با تهیه عکس رادیولوژی یا با استفاده از سایر روش های تصویر برداری تشخیص داد. به هر حال پزشکان معمولاً از این نوع آزمایش ها فقط زمانی استفاده می کنند که درد بیمار بسیار شدید باشد یا اینکه بهبودی در وضعیت بیمار پس از چند هفته درمان حاصل نشود. به این منظور می توان از روش های تصویر برداری زیر استفاده کرد:
- عکس برداری رادیولوژی
- تصویر برداری ام آر آی (MRI)
- سی تی اسکن