در حالت دوم، این فلج بر تمام یا بخشی از تنه، پاها و اندام های لگن تاثیر می گذارد (قسمت قرمز رنگ)آسیب نخاعی به هر صورت و با هر شدتی که باشد یکی یا چند تا از علائم زیر را ایجاد می کند:
اختلالات عضلانی- اسکلتی (musculoskeletal disorders) یکی از مهم ترین موضوعات بهداشت حرفه ای در بین پرسنل خدمات دندانپزشکی شامل دندانپزشکان و دستیاران آنها می باشد. طبق تعریف، اختلالات عضلانی- اسکلتی به آسیبهای سیستم عضلات، لیگامانها، تاندونها، اعصاب، عروق، استخوانها و مفاصل ناشی از یک حادثه یا تروماهای تجمیعی اطلاق می شود. این اختلالات می توانند سبب درد در گردن، شانه ها، بازوها، مچ دستها، دستها، ستون فقرات توراسیک و کمری، لگنها، زانوها و پاها گردد.بر اساس تحقیقات گوناگون، این اختلالات سبب کاهش بازدهی شغلی و حتی در موارد شدید ترک کار شده اند. با اینکه فشارهای فیزیکی کار بالینی ارتباط قوی ای با اختلالات عضلانی-اسکلتی دارند ولی شواهدی وجود دارند مبنی بر اینکه ممکن است عوامل روانی-اجتماعی نیز با شیوع این اختلالات ارتباط داشته باشند.
در مورد ارتباط بین سابقه کار و شیوع اختلالات عضلانی-اسکلتی نتایج متفاوتی وجود دارد. در حالیکه بر اساس تحقیقات انجام گرفته در تایلند، دانمارک و کوئینزلند شیوع شکایات عضلانی- اسکلتی با تعداد سالهای انجام حرفه دندانپزشکی رابطه معکوس دارد (به گونه ای که دندانپزشکان باتجربه تر کمترین میزان درد گردن را تجربه می کردند در حالی که در دندانپزشکان جوان تر دردهای عضلانی-اسکلتی از شیوع بالاتری برخوردار بودند)، در تحقیقات انجام شده در لهستان دیده شد که دندانپزشکانی که شکایتی از مشکلات عضلانی-اسکلتی نداشتند کسانی بودند که اغلب کمتر از ۵ سال از شروع حرفه شان می گذشت. البته می توان چنین یافته هایی را بدین گونه توجیه نمود که دندانپزشکان با تجربه تر یاد می گیرند که وضعیت قامتی خود را به گونه ای تنظیم کنند تا از بروز مجدد چنین مشکلاتی پیشگیری کنند. از دیگر ریسک فاکتورهای مؤثر می توان به طول مدت هر ویزیت، جنس مؤنث، وضعیت های نامناسب حین انجام کار و عوامل روانی-اجتماعی اشاره کرد. شایعترین شکایات عضلانی-اسکلتی در بین دندانپزشکان شامل درد گردن، شانه ها و ستون فقرات پشتی و کمری می باشند. در ذیل سعی می شود تا بطور خلاصه به برخی از شایعترین این اختلالات اشاره شود:
زمانی که فرد در وضعیت معلق (Unsupported) قرار می گیرد- وضعیتی شایع در دندانپزشکی- لوردوز (قوس) کمر کاهش می یابد. زیرساختهای استخوانی در این حالت حمایت کمی ازستون فقرات می کنند و در واقع ستون فقرات در این وضعیت به عضلات، لیگامانها و بافت نرم متکی است و این به نوبه خود سبب فشار به این ساختارها می گردد. همچنین ممکن است ایسکمی نیز در این نقاط ایجاد گشته و سبب بروز گرفتگی های عضلانی و نقاط ماشه ای (Trigger points) دردناک شود. همچنین کاهش لوردوز سبب مهاجرت هسته دیسک مهره ای به خلف و استعداد بیرون زدگی آن در درازمدت می شود؛ بنابراین حفظ وضعیت مناسب حین انجام کار از اهمیت بسزایی در پیشگیری مشکلات عضلانی-اسکلتی ایفا می کنند.
همچنین حفظ لوردوز گردنی به همین میزان حائز اهمیت است. وضعیت سر به جلو (Forward-head) در دندانپزشکان شایع است. در این وضعیت مهره ها دیگر قادر به حمایت مناسب ستون فقرات نیستند و عضلات گردنی و فقرات توراسیک فوقانی باید با انقباض مداوم وزن سر به جلو آمده را حمایت کنند. این حالت سبب بروز الگوی دردی می شود که سندرم Tension neck نام دارد و منجر به درد های مزمن در سر، گردن، شانه ها و عضلات اینتراسکاپولار با قابلیت انتشار گهگاهی به بازوها می گردد. همچنین این وضعیت سبب تضعیف دیسک های گردنی و دژنراسیون یا بیرون زدگی آنها می شود. لذا استراحت های مکرر همراه با کشش عضلات گردن و سرشانه، تقویت عضلات عمقی گردن و حفظ لوردوز گردن در وضعیت مناسب (گوشها بر روی شانه) برای حفظ سلامت این ناحیه ضروری است.
همچنین وضعیت forward-head می تواند منجر به عدم توازن عضلات شانه و بروز وضعیت شانه گرد (Rounded shoulder) گردد. این وضعیت می تواند فرد را مستعد بروز گیرافتادگی تاندون عضله سوپرا اسپیناتوس در شانه و بروز سندرم impingement نماید. بعلاوه، وضعیت استاتیک بازوها در حالت ابداکسیون بیش از ۳۰ درجه سبب اختلال خونرسانی به عضله فوق می شود. همچنین ابداکسیون طولانی مدت بازو می تواند سبب میالژیای (سندرم درد میوفاشیال) عضله تراپزیوس با درد مزمن و نقاط ماشه ای گردد.
برای پیشگیری از بروز چنین مشکلاتی راهکارهای پیشگیرانه و تکنیک های ارگونومیک باید مورد توجه قرار گیرند. تحقیقات نشان می دهد که حفظ قوس کمر در حالت نشسته سبب کاهش یا پیشگیری از بروز کمردرد می شود.
* توجه به توصیه های ارگونومیگ ذیل می تواند مفید واقع شود:
– زاویه شیب صندلی خود را کمی (به میزان ۵ تا ۱۵ درجه) به سمت جلو تنظیم کنید تا قوس کمر اقزایش یابد. این کار سبب بالاتر قرار گرفتن هیپ ها از زانوها و افزایش زاویه هیپ به بیش از ۹۰ درجه می شود و اجازه می دهد به بیمار نزدیک تر شوید. در صندلی های فاقد قابلیت تنظیم شیب می توان از بالشتک های گوه ای شکل در انتهای نشیمن صندلی استفاده کرد تا این شیب را فراهم آورد.
– نزدیک به بیمار بنشینید و زانوهای خود را زیر صندلی بیمار قرار دهید.
– سعی کنید از صندلی های زینی شکل که قوس کمری را حمایت می کنند استفاده کنید و زاویه هیپ را تقریباً در ۱۳۰ درجه قرار دهید.
– وزن پاهای خود را به میزان برابر به زمین وارد کنید. لبه قدامی صندلی نباید به پشت ران شما فشار وارد کند. همچنین لبه صندلی نباید با پشت زانوها تماس داشته باشد.
– سعی کنید تا حد امکان از lumbar support صندلی خود استفاده کنید.
– هنگام جلو رفتن به جای خم شدن از کمر، از هیپ ها کمک بگیرید.
– استفاده از سیستم های بزرگنمایی مناسب با حفظ وضعیت مناسب فقرات کاربر به مدت طولانی تر سبب کاهش بروز درد گردن و کمر می شود. معمولاً بزرگنمایی های ۲ برابر مناسب هستند و بزرگنمایی های بالاتر سبب محدود شدن میدان بینایی می شوند.
– سعی کنید زاویه دید خود را به گونه ای تنظیم کنید که گردن بیشتر از ۲۰ درجه خم نشود.
– فاصله با بیمار باید به قدری باشد که شانه های شما در حالت ریلکس و آرنجها نزدیک به پهلوها قرار گیرند.
– اشتباه رایجی که انجام می شود این است که کاربران ابتدا صندلی بیمار را تنظیم می کنند و سپس صندلی خود را نسبت به آن تنظیم می کنند. لذا ابتدا صندلی خود را با توجه به نکات فوق تنظیم کنید.
– سعی کنید به تناوب وضعیت خود را تغییر دهید و در یک وضعیت به مدت طولانی نمانید. همچنین به تناوب وضعیت خود را بین نشسته و ایستاده تغییر دهید.
– یک اشتباه رایج این است که دندانپزشکان ارتفاع صندلی بیمار را بسیار بالا قرار می دهند. این کار سبب بالا آمدن شانه ها و ابداکسیون بازوها و ایراد فشار استاتیک طولانی بر عضلات گردن و شانه ها می شود. استفاده از بزرگنمایی مناسب مانع از این وضعیت می شود.
– در اعمال دندانپزشکی مندیبولار و ماگزیلاری دندانپزشکان باید برای تنظیم وضعیت بیمار وقت کافی را اختصاص دهند. بطور کلی، در اعمال مندیبولار بیماران باید در وضعیت semisupine و در اعمال ماگزیلاری باید در وضعیت supine قرار بگیرند.
– از حرکات چرخشی تکراری بپرهیزید. برای چرخیدن، به جای چرخش از کمر از نشیمن صندلی بچرخید.
علاوه بر رعایت اصول فوق اختصاص زمان های استراحت و انجام ورزشهای کششی و تقویتی بسیار حائز اهمیت است. کشش عضلات سبب افزایش جریان خون به عضلات، افزایش تولید مایع سینوویال مفصلی، کاهش شکل گیری نقاط ماشه ای، حفظ دامنه حرکتی طبیعی مفصل، افزایش تأمین مواد مغذی به دیسک های مهره ای، ایجاد پاسخ relaxation در سیستم عصبی مرکزی، گرم شدن عضله قبل از شروع به کار و همچنین مشخص شدن ساختارهای سفت مستعد آسیب می گردد.
* برای پیشگیری از بروز آسیب دیدگی حین کشش به نکات ذیل توجه نمایید:
– ابتدا در وضعیت اولیه قرار بگیرید.
– یک نفس عمیق بکشید.
– همزمان با بازدم شدت کشش را تا حدی افزایش دهید که کمی احساس کشش یا ناراحتی کنید.
– این وضعیت را برای ۲ تا ۴ سیکل تنفسی نگه دارید.
– به آهستگی کشش را رها کنید و به وضعیت خنثی اولیه برگردید.
– اگر زمان اجازه می دهد این کار را تکرار کنید.
– از انجام کشش در دامنه دردناک بپرهیزید و در صورت بروز درد کشش را انجام ندهید.
– کشش را در هر دو جهت انجام دهید تا جهت سفتی را شناسایی کنید. سپس در طول زمان کار کشش را در جهت سفت و خشک انجام دهید و کشش دوطرفه را در منزل انجام دهید.
گاهی اوقات افراد متوجه دردی می شوند که با تمرینات کششی نه تنها بهتر نمی شود بلکه بدتر هم می شود. این درد ممکن است ناشی از انقباض پایدار درون یک نوار سفت عضلانی باشد که تحت عنوان نقاط ماشه ای (Trigger points) شناخته می شوند و در زیر دست همچون گره های دردناک لمس می شوند. در صورت فشار بر این نقاط علاوه بر درد موضعی غالباً درد به نواحی اطراف نیز انتشار پیدا می کند. رها سازی این نقاط در اسرع وقت حائز اهمیت است. این کار با انجام جلسات ماساژ، کشش، فیزیوتراپی و گاهاً تزریقات خشک (Dry needling) یا تزریقات دارویی توسط متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی انجام می گیرد.
ضعف عضلات استابیلایزر قامتی در ستون فقرات، تنه و شانه ها عامل بسیاری از موارد خستگی و آسیب های عضلانی-اسکلتی ثانویه می باشد. تقویت این عضلات سبب بهبود وضعیت ستون فقرات و پیشگیری از بروز آسیب های مرتبط با کار می گردد. عضلات هدف در تمرینات تقویتی عبارتند از عضلات شکمی، عضلات مولتیفیدوس، عضلات کمربند شانه ای بخصوص تراپزیوس و عضلات روتاتور کاف بخصوص اینفرااسپیناتوس، ساب اسکاپولاریس و ترس مینور. نکته قابل توجه، پرهیز از تقویت بیش از اندازه عضلات سینه ای، عضلات قدامی گردن، دلتویید و بخش فوقانی تراپزیوس می باشد زیرا تقویت بیش از حد آنها می تواند سبب تشدید عدم توازن عضلات گردد.
نواحی نیازمند تمرینات کششی عبارتند از عضلات سینه ای، همسترینگ، عضلات کمر، باسن (پیریفورمیس) و فلکسورهای هیپ (ایلیوپسواس). ترکیب کشش عضلات فوق و تقویت عضلات اشاره شده در بالا سبب کاهش عدم توازن عضلانی ای می شود که معمولاً در دندانپزشکان رخ می دهد. نکات عمومی که در انجام ورزشها باید به آنها توجه نمود به شرح ذیل است:
– قبل از شروع تمرینات با پزشک متخصص مشورت نمایید.
– تمرینات تقویتی را در عضلات دردناک یا خسته انجام ندهید.
– تمرینات را بتدریج شروع کنید و از تعداد تکرار کم آغاز نمایید.
– در صورت وقوع احساس خواب رفتگی و برق گرفتگی در اندامها و سرگیجه و تنگی نفس بلافاصله تمرینات را متوقف کنید.
– تمرینات تقویتی را هفته ای ۳ تا ۴ بار و تمرینات کششی را هرروز انجام دهید.
– همیشه در دامنه حرکتی بدون درد ورزش کنید.
تمرینات هوازی را نیز باید هفته ای ۳ تا ۴ بار بمدت ۲۰ دقیقه در هر بار به تمرینات افزود. این تمرینات موجب افزایش خونرسانی به تمام بافتها می گردد. نوع ورزش هوازی، انتخابی است ولی توصیه می شود حداقل دو نوع ورزش هوازی به طور منظم انجام شود.
و در پایان باید درباره مدیریت استرس نیز صحبت نمود. استرس می تواند سبب ایجاد انقباض عضلانی و درد گردد (بخصوص در عضله تراپزیوس). تکنیک های گوناگون کاهنده استرس عبارتند از تکنیک های تنفسی، progressive relaxation، تکنیک های بصری، ماساژ، تمرنات هوازی، مدیتیشن و یوگا. همچنین مطالعه در مورد سلامت سیستم عضلانی-اسکلتی، پیشگیری از وقوع آسیبها و ارگونومی دندانپزشکی توصیه می شود. بهتر است چنین آموزشهایی از دوران تحصیل در دانشکده ها آغاز گردد و بطور مداوم ادامه یابد.
مفصل فکی گیجگاهی
مفصل فکی گیجگاهی (temporomandibular joint) یکی از ساختارهای پیچیده بدن محسوب می شود که از ماهیچه ها، تاندون ها، رگ های خونی، عصب ها و استخوان های مختلفی تشکیل شده است. در بدن هر کدام از ما یک جفت مفصل فکی گیجگاهی قرار دارد که در دو طرف سر و جلوی گوش ها واقع شده اند. این مفاصل فک پایین را به استخوان تمپورال یا همان استخوان گیجگاهی در جمجمه متصل می کنند.
عضلات صورت که نقش باز و بسته کردن دهان را به عهده دارند به مفصل فکی گیجگاهی وصل شده اند. در واقع این مفصل حرکت استخوان فک را کنترل می کند و زمینه را برای چرخش، حرکت فک به جلو، عقب و به سمت طرفین فراهم می سازد.
ساختار پیچیده این مفصل به همراه عضلات و رباط های متصل به آن به شما امکان می دهد که به راحتی عمل جویدن، بلعیدن، صحبت کردن، خمیازه کشیدن و حرکات و حالات مختلف صورت را انجام بدهید. مفصل فکی گیجگاهی یکی از پر کاربردترین مفاصل بدن محسوب می شود.
اختلالات مفصل فکی گیجگاهی (TMD)
اختلالات مفصل فکی گیجگاهی که در اصطلاح به آن TMD گفته می شود به گروه ناهمگونی از شرایط اسکلتی، عضلانی و عصبی اشاره می کند که روی مفصل فکی گیجگاهی تاثیر نامطلوب می گذارند. این شرایط منجر به بروز اختلال در عملکرد سیستم پیچیده عضلات، رباط ها و استخوان های تشکیل دهنده مفصل فکی گیجگاهی می شوند و جلوی فعالیت مناسب و صحیح آنها را می گیرند. هر نوع صدمه یا التهاب در مفصل فکی گیجگاهی می تواند فک و عضلات کنترل کننده حرکات فک را تحت تاثیر قرار بدهد و از کار بیندازد.
اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی که تحت عنوان سندروم TMJ هم شناخته می شود اغلب اوقات با درد و احساس سفتی و سختی فک همراه است. این اختلال می تواند فعالیت های مهم و اساسی مثل صحبت کردن و غذا خوردن را بسیار دشوار کند. آمارها نشان می دهند که شیوع این اختلال در زنان بیشتر از مردان است اما به طور کلی تخمین زده می شود که چیزی حدود ۱۰ میلیون نفر در آمریکا به این اختلال مبتلا هستند.
چه عواملی باعث بروز اختلال TMD می شوند؟
TMD معمولا در موارد زیر بروز می کند:
- مال اکلوژن یا قرارگیری نامناسب دندان های فوقانی و تحتانی در دهان روی مفصل فکی گیجگاهی و عضلات اطراف آن که وظیفه حرکت فک را به عهده دارند فشار زیادی وارد می کند. این مساله اصلی ترین دلیل ایجاد اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی شناخته شده است.
- در بسیاری از موارد اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی بر اثر تروما یا آسیب دیدگی استخوان فک، مفصل و یا عضلات مجاور آن ایجاد می شود.
- افراد مبتلا به آرتریت به دلیل تخریب تدریجی مفصل ناشی از این بیماری بیش از سایرین در معرض ابتلا به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی قرار دارند.
- افرادی که با نقص ساختاری خاصی در فک به دنیا می آیند نیز بیشتر از بقیه به این عارضه مبتلا می شوند.
- امور مربوط به دندانپزشکی هم می تواند باعث بروز TMD شود چون معمولا هنگام کار روی دندان مفصل فک باید برای مدت زیادی باز و کشیده باقی بماند.
- کسانی که دندان قروچه می کنند یا عادت به جویدن آدامس دارند و همچنین افرادی که مداد، خودکار یا ناخن انگشت هایشان را می جوند بیشتر از بقیه به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی دچار می شوند.
- استفاده از دندان مصنوعی نیز احتمال ابتلا به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی را بالا می برد.
- بریس های ارتودنسی هم می توانند شما را در معرض ابتلا به TMD قرار بدهند.
- کمبود خواب و تغذیه ناکافی در بروز سندرم TMJ نقش دارند.
- در طول دوران بارداری، هورمون هایی در بدن خانم ها ترشح می شود که باعث نرم شدن مفاصل می شوند. همین مساله درد و اختلال مفصل فکی گیجگاهی را افزایش می دهد.
اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی چه علائمی دارد؟
ممکن است علائم و نشانه های TMD در هر دو طرف صورت و یا فقط در یک طرف آن ظاهر شوند. معمولا ناراحتی و درد ناشی از این بیماری نه فقط در صورت بلکه در چشم، پیشانی، گوش و گردن هم احساس می شود.
به طور کلی علائم بیماری TMD عبارتند از:
- درد مبهم یا تیر کشیدن مفاصل فک و ماهیچه های صورت که ممکن است به سمت گونه ها، گردن، شانه و کمر هم کشیده شود.
- احساس دردی که حتی وقتی دهان بسته است هم ادامه دارد و موقع غذا خوردن، صحبت کردن و یا باز کردن دهان بدتر می شود.
- مشکل در جویدن یا گاز زدن غذاها
- گوش درد، احساس صدای زنگ درد گوش یا وزوز گوش، بی حسی در گوش و کاهش شنوایی
- کاهش توانایی در حرکت دادن فک
- حساسیت به لمس مفصل فکی گیجگاهی و اطراف آن
- ایجاد صدای غیر معمول هنگام باز و بسته کردن دهان که با درد و کم شدن حرکات فک همراه است.
- مشکل در باز و بسته کردن دهان
- سردردهای عصبی یا میگرن
- قفل شدن مفصل فک به هنگام باز کردن دهان، به طوریکه بستن آن با مشکل روبرو شود
- تاری دید و فشار پشت چشم
- درد و سفتی عضلات فک و گردن
- تورم صورت و دهان در طرف آسیب دیده مفصل
- سرگیجه، احساس گیجی، تهوع
اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی چطور تشخیص داده می شود؟
از آنجایی که بیماری TMD به اختلال در یک مفصل پیچیده مرتبط است، تشخیص آن تا حدودی سخت و چالش برانگیز خواهد بود. در واقع برای تشخیص علت اصلی این اختلال ممکن است مجبور شوید به چندین متخصص مختلف مراجعه کنید. بعد از اینکه پزشک در جریان تمام علائم و نشانه های شما قرار گرفت، با بررسی دقیق حفره دهان شما تراز بودن دندان هایتان را بررسی و مفصل و ماهیچه های آسیب دیده را ارزیابی می کند. این مرحله شامل فشردن نقاط حساس یا دردناک اطراف فک و سر برای پیدا کردن دقیق محل درد می باشد.
علاوه بر این پزشک دامنه حرکات فک شما را هم معاینه می کند و از شما می خواهد که دندان هایتان را از یک طرف به طرف دیگر حرکت بدهید و دهانتان را باز و بسته کنید تا از نزدیک وضعیت فک شما را بررسی کند. برای تشخیص بهتر و دقیق تر ممکن است پزشک از شما بخواهد آزمایش های زیر را انجام بدهید:
- پرتونگاری دندان ها برای بررسی ناهنجاری های موجود در فک و دندان ها
- سی تی اسکن برای مشاهده دقیق استخوان های درگیر در مفصل
- ام آر آی برای پیدا کردن هر نوع مشکل احتمالی در دیسک مفصل یا بافت های نرم اطراف آن
- آرتروسکوپی مفصل فکی گیجگاهی که طی آن یک لوله نازک به نام کانول وارد فضای مفصل فک می شود و سپس با استفاده از آرتروسکوپ این ناحیه کاملا بررسی می شود.
احتمالا پزشک برای تایید تشخیص این اختلال شما را به یک متخصص دهان و فک و صورت یا متخصص گوش و حلق و بینی و یا یک دندانپزشک متخصص بیماری های فک ارجاع بدهد.
اختلال TMD چطور درمان می شود؟
در اکثر موارد علائم خفیف تا متوسط TMD با خود مراقبتی و تغییرات مناسب در سبک زندگی برطرف می شوند. گزینه های درمانی این اختلال شامل موارد زیر هستند:
- استراحت، ماساژ عضلات اطراف فک و انجام تمرینات مناسب کششی که توسط فیزیوتراپ یا دندانپزشک تجویز می شوند.
- ارائه آموزش های لازم درباره بیوفیدبک به بیمار و کمک به او در مدیریت واکنش های غیر ارادی مثل سفت شدن عضلات فک که روی مفصل فکی گیجگاهی فشار می آورند.
- تقویت عضلات، افزایش انعطاف پذیری و بیشتر کردن دامنه حرکات فک با انجام تمرینات مخصوص فک زیر نظر فیزیوتراپیست
- تجویز مسکن های قوی شامل شل کننده های عضلانی، داروهای ضد درد، ضد افسردگی های سه حلقه ای، آرام بخش ها، داروهای ضد درد عصبی، ضد التهاب ها و داروهای ضد استرس و اضطراب برای مدت کوتاه و آن هم در صورتی که داروهای مسکن بدون نسخه اثری نداشته باشند.
- استفاده از محافظ یا گاردهای مخصوص دهان یا اسپلینت دهانی در مواقعی که سندروم TMJ به دلیل دندان قروچه یا فشردن غیر ارادی دندان ها به هم ایجاد شده باشد
- تزریق استروئید برای تسکین موقت یا دائمی علائم بیمارانی که اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی در آنها ناشی از یک بیماری دژنراتیو مثل استئوآرتریت باشد.
- در برخی موارد تزریق بوتاکس برای شل شدن آن دسته از عضلات فک که عمل جویدن را کنترل می کنند
- جراحی به عنوان آخرین گزینه برای درمان TMD محسوب می شود و فقط در مواردی توصیه می شود که مشکل از خود مفصل فک باشد. در برخی موارد جراح برای درمان این اختلال از روش هایی با حداقل تهاجم مثل آرتروسنتز TMJ یا آرتروسکوپی استفاده می کند اما در مواردی هم ممکن است به عمل جراحی باز برای رفع مشکلات ساختاری مفصل فک نیاز باشد.
- در موارد نادر و در صورتی که حرکت فک بسیار محدود شده باشد و علائم بیماری مدت زیادی ادامه پیدا کنند تعویض مفصل فک لازم است.
تحقیقات نشان می دهند که اکثر بیماران مبتلا به اختلالات مفصل فکی گیجگاهی برای درمان نیازی به مراقبت های پزشکی جدی و گسترده ندارند. معمولا ناراحتی های علامت دار که ناشی از سندروم TMJ شدید و جدی نباشند با درمان های خانگی و مراقبت فردی به سادگی برطرف می شوند.
روش های خانگی تسکین درد اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی
برای کاهش درد ناشی از TMD چندین درمان خانگی نیز وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:
از خودتان مراقبت کنید
بهتر است به جای خوردن سه وعده غذایی در طول روز، آنها را به وعده های کوچکتر اما بیشتر تبدیل کنید. یادتان باشد که گرسنه ماندن برای مدت طولانی افت قند خون به همراه می آورد و همین مساله اغلب اوقات باعث دندان قروچه کردن می شود. علاوه بر این از آنجایی که فک شما بر اثر بیماری شرایط مطلوبی ندارد بهتر است حرکت آن را به حداقل برسانید. بنابراین جویدن آدامس در چنین شرایطی اصلا کار درستی نیست. اگر شبها در خواب دندان قروچه می کنید با پزشکتان درباره استفاده از محافظ های دندان صحبت کنید تا در صورت لزوم برای جلوگیری از فشرده شدن دندان ها به هم در خواب از این وسایل استفاده کنید.
غذاهایی مصرف کنید که نرم هستند و به جویدن زیادی نیاز ندارند. استراحت دادن به فک و کم کردن حرکات آن به کاهش التهاب مفاصل کمک می کند. اگر لازم است خوراکی ها را قبل از خوردن به قطعات کوچکتر تقسیم کنید تا موقع جویدن فکتان خیلی حرکت نکند. آرام غذا بخورید و روی فکتان فشار زیادی وارد نکنید.
سعی کنید برای کنترل فشار عضلات روی فک از تکنیک های کاهش استرس مثل یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق استفاده کنید. استرس باعث می شود به طور ناخودآگاه دندان هایتان را به هم بفشارید و همین مساله فشار مضاعفی روی مفصل فک وارد می کند. تلاش کنید در هر حالتی فک را به آرامی حرکت بدهید. زمانی که دهانتان را می بندید فاصله کم بین دندان های بالایی و پایینی را حفظ کنید و در حالی که زبان کف دهان قرار دارد لب هایتان را کاملا روی هم قرار بدهید.
سعی کنید موقع خمیازه کشیدن دهانتان را خیلی باز نکنید چون این کار باعث سفت و سخت شدن بیشتر فک می شود. از خوردن مواد غذایی جامد و سفت خودداری کنید و در عوض از سوپ و ماکارونی که نیاز زیادی به جویدن ندارند استفاده کنید. موقع خوابیدن به پشت یا به پهلو بخوابید. اگر باید زمان زیادی پشت میز بنشینید و کار کنید حتما در وضعیت درستی بنشینید. با تلفن همراهتان هم به مدت طولانی صحبت نکنید.
از کمپرس سرد یا گرم استفاده کنید
- کمپرس سرد
سرد کردن موضعی یکی از راه های بی خطر و راحت برای کم کردن درد بیماری TMD است. وقتی یک بسته یخ یا کمپرس سرد را روی صورتتان می گذارید، سرمای ناشی از آن اثر بیهوشی خفیفی ایجاد می کند که باعث کاهش حساسیت عصب آن منطقه و در نتیجه کم شدن درد می شود. این کار حداقل برای مدتی می تواند درد ناشی از بیماری را کاهش بدهد.
هیچ وقت یخ را به طور مستقیم و بدون پوشش روی پوستتان نگذارید چون این کار باعث سرمازدگی پوست می شود. - کمپرس گرم
گرما درمانی ملایم با تحریک جریان خون و افزایش خونرسانی به منطقه آسیب دیده باعث کاهش درد می شود. استفاده از کمپرس گرم روی فک و قسمت های اطراف آن که بر اثر TMD دردناک شده اند فشار و سفتی عضلات را کم می کند. حتی اگر چنین اتفاقی هم نیفتد، احساس گرما باعث آرامش ذهن شما می شود و فکرتان را از درد منحرف می کند. کمپرس گرم به طور موقت می تواند درد شما را کاهش بدهد اما در موارد شدیدتر معمولا این کار تاثیر زیادی ندارد.
قبل از استفاده از کمپرس گرم یک بار آن را روی دست یا زیر بازویتان امتحان کنید تا از درجه حرارت آن مطمئن شوید. گرما درمانی زمانی برای تسکین درد موثر است که حرارت آن قابل تحمل باشد.
به فکتان استراحت بدهید
مراقبت های اولیه در ارتباط با سندروم TMJ همگی روی آرام کردن فک و پرهیز از فشار اضافی تمرکز دارند. حتما مراقب باشید که فکتان بیش از حد باز نشود و عضلاتش دچار کشیدگی اضافی نشوند. حتی اگر علائم شما خفیف باشد، فشار بیش از حد باعث تشدید و بدتر شدن این علائم می شود.
استراحت دادن به فک در مراحل اولیه این اختلال از آسیب دیدگی بیشتر فک جلوگیری می کند. تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۱۷ نشان می دهند که اولین قدم برای تسکین درد و ناراحتی های ناشی از اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی، استراحت دادن به فک و جلوگیری از باز شدن بیش از حد دهان است.
هر قدر که روی استراحت دادن به فک تاکید کنیم باز هم کم است؛ به خصوص وقتی بیماری در مراحل اولیه باشد. از آنجایی که عضلات میوفاسیال بر اثر این بیماری کاملا خسته می شوند، استراحت کردن فک در جلوگیری از بروز آسیب های بیشتر بسیار موثر است.
فکتان را به آرامی ماساژ بدهید
ماساژ ملایم فک باعث آرام شدن عضلات و تحریک جریان خون در ناحیه آسیب دیده می شود. درد ناشی از دندان قروچه یا فشردن دندان ها روی هم که به عضلات مجاور فک فشار وارد می کند را می توان تا حدودی با ماساژ درمانی برطرف کرد.
در یکی از بررسی های انجام شده در سال ۲۰۱۵ درباره میزان اثر بخشی ماساژ درمانی در تسکین درد ناشی از TMD مشخص شد که این نوع تحریک جسمی باعث کاهش تورم بافت داخلی و اطراف فک می شود و انعطاف پذیری عضلاتی که دچار کشیدگی و آسیب شده اند را برمی گرداند.
اما ماساژ دادن حتما باید به درستی انجام شود وگرنه ممکن است باعث تشدید بیماری شما شود. تحقیق دیگری که در سال ۲۰۱۲ درباره ماساژ درمانی انجام شد نشان داد که ماساژ دادن راهکاری ساده و موثر برای کاهش دردهای میوفاسیال ناشی از TMD می باشد. برای اطلاع از نحوه درست ماساژ فک و صورت، قبل از هر اقدامی با پزشکتان مشورت کنید.
از تمرینات فک استفاده کنید
تمرینات ساده فک راه ساده ای برای کاهش درد ناشی از اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی محسوب می شود. این تمرینات به افزایش تحرک و بهبود عملکرد فک شما کمک می کنند. طبق بررسی های انجام شده در سال ۲۰۱۰، حرکت و تمرین دادن فک با دست در مقایسه با استفاده از محافظ دهان نتیجه بهتر و مطلوب تری به همراه دارد. اگر دیسک TMJ را با دستتان حرکت بدهید می توانید دهانتان باز کنید و فک را به این طرف و آن طرف ببرید. البته هنوز درباره اثر بخشی این تمرینات تحقیقات زیادی صورت نگرفته است اما به نظر می رسد تمرین دادن فک با دست در بهبود و افزایش دامنه حرکات آن موثر است.
طب سوزنی را امتحان کنید
طب سوزنی یکی از روش های قدیمی و باستانی است که در طب سنتی چین ریشه دارد. در این روش با قرار دادن سوزن های نازک در مناطق مهم و خاص بدن استرس و درد را کاهش می دهند. از آنجایی که طب سوزنی تا حدودی تهاجمی محسوب می شود حتما باید توسط متخصص یا فرد آموزش دیده و با تجربه انجام شود.
یافته های بدست آمده از ۹ بررسی انجام شده روی ۲۳۱ بیمار نشان می دهند که استفاده از طب سوزنی در کاهش و تسکین درد میوفاسیال در بیماران مبتلا به TMD موثر است. با این حال این مساله به تحقیقات بیشتری نیاز دارد.
برای کاهش درد از کرم کپسایسین استفاده کنید
کپسایسین ماده ایست که اثر تسکین دهنده و ضد التهاب دارد و می تواند به کاهش درد فک کمک کند. بررسی های انجام شده در سال ۲۰۱۷ نشان می دهند که استفاده از کرم موضعی کپسایسین با غلظت بالا (۸٪) در محل آسیب دیده به طور چشمگیری منجر به کاهش درد می شود. البته این مطالعات در نمونه های کوچک صورت گرفته اند و برای تایید اثر بخشی کپسایسین در کاهش درد ناشی از TMD به تحقیقات وسیع تر و جامع تری نیاز است.
با این حال به نظر می رسد که کپسایسین با ایجاد گرما در منطقه آسیب دیده می تواند جریان خون در آن محل را افرایش بدهد و به این ترتیب خاصیت تسکین کننده داشته باشد. البته باید توجه داشت که اگر کپسایسین روی پوست بریده یا حساس استفاده شود دردو ناراحتی شما را تشدید می کند.
دنبال مراقبت های حرفه ای مثل کایروپراکتیک یا تکنیک های دستکاری استئوپاتیک باشید
کایروپراکتیک روشی دستی، غیر تهاجمی و طبیعی برای درمان درد ناشی از سندروم TMJ است که این روزها بسیار رایج و پرکاربرد شده است. این روش درمان شامل طیف وسیعی از ابزارهای درمانی مثل دوره های ورزشی، ماساژ درمانی، مشاوره برای تغییر سبک زندگی و استفاده از فشار و لمس برای تسکین درد می باشد. کایروپراکتیک به عنوان روشی ترکیبی می تواند در کاهش تنش و فشار عضلات فک، افزایش جریان خون در ناحیه آسیب دیده و همچنین افزایش تحرک فک موثر باشد.
بررسی انجام شده ای در سال ۲۰۱۵ ثابت کرد که درمان مناسب و اصولی به وسیله کاریوپراکتیک می تواند علائم TMD را تا حد زیادی کاهش بدهد. با این حال باید توجه داشت که برای رسیدن به نتایج مطلوب، کاریوپراکتیک حتما باید توسط یک متخصص واجد شرایط و معتبر در این زمینه انجام شود.
علاوه بر کاریوپراکتیک، روش دیگری به نام دستکاری استئوپاتیک که به روش OMT معروف است نیز می تواند به کاهش درد شما کمک کند. این روش از کاریوپراکتیک تخصصی تر است و انجام آن به یک متخصص ماهر و با تجربه در زمینه استخوان نیاز دارد.
برای کسب مهارت در زمینه OMT، پزشک باید از سیستم اسکلتی عضلانی بدن که شامل شبکه پیچیده ای از عضلات، استخوان ها و اعصاب است درک کامل و درستی داشته باشد. علاوه بر این، پزشک باید آموزشهای پیشرفته و تخصصی لازم در خصوص عملکرد سیستم اسکلتی عضلانی را هم گذرانده باشد.
با توجه به اینکه همه این عناصر در بدن به یکدیگر پیوسته اند، سلامتی و نحوه عملکرد هر عنصر روی سایر عناصر نیز تاثیر می گذارد. OMT در واقع نوعی مداخله فیزیوتراپی است که شامل تحریک الگوهای مرتبط با هم از طریق کشش، فشار ملایم و اعمال مقاومت در برابر عضلات و مفاصل بیمار است به گونه ای که باعث تسکین درد او شوند. در یک بررسی سیستماتیک انجام شده درباره میزان اثر بخشی فیزیوتراپی در تسکین درد بیماران مبتلا به TMD مشخص شد که این روش ها تاثیر قابل توجهی در کم کردن درد و ناراحتی ناشی از این اختلال دارند. با این حال یافته های مطالعات گذشته چندان قطعی نیستند و باید تحقیقات گسترده تری در این رابطه انجام شود.
انواع اختلالات مفصل فکی گیجگاهی
استخوانهای موجود در مفصل فکی گیجگاهی با یک لایه غضروف محافظ پوشانده شده و در کنار هم قرار گرفته اند. این استخوان ها با یک دیسک نرم و لاستیکی که فشار ناشی از جویدن و حرکات فک را جذب می کند از هم جدا می شوند. هر دو جزء ذکر شده در صاف و یکدست شدن حرکات مفصل فکی گیجگاهی نقش دارند. از نظر محققان بیماری ها و اختلالات مربوط به عملکرد مفصل فکی گیجگاهی به سه دسته تقسیم می شود که عبارتند از:
عدم توازن عضلات صورت
یکی از شایع ترین اشکال اختلالات مفصل فکی گیجگاهی که با درد میوفاسیال همراه است به دلیل عدم تعادل و توازن عضلات صورت هنگام جویدن غذا و یا به خاطر عادات نامناسب حالات صورت ایجاد می شود. به عنوان مثال افرادی که عادت دارند غذا را به یک طرف صورت بجوند به طور طبیعی باعث می شوند عضلات این قسمت نسبت به طرفی که کمتر استفاده می شود سفت تر شود.
در چنین حالتی، طرف خمیده فک را به سمت خودش می کشد و به این ترتیب یک سمت صورت سفت و طرف دیگر نسبتا شل باقی می ماند. این مساله باعث می شود که بعد از مدتی درد و ناراحتی عضلات کنترل کننده عملکرد فک ابتدا از سمت شل تر شروع شود و به تدریج در ناحیه آسیب دیده مفصل و اطراف آن احساس شود.
اختلالات داخلی مفصل فکی گیجگاهی
سندروم TMJ ممکن است بر اثر انقباضات داخلی نیز رخ بدهد. این انقباضات معمولا از جابجایی دیسک، در رفتگی فک و یا آسیب دیدگی انتهای گرد فک تحتانی که به آن کندیل گفته می شود نشات می گیرد. مفصل فکی گیجگاهی نیز درست مثل هر مفصل دیگری ساختار پیچیده ای دارد که از عناصر مختلفی تشکیل شده است. یکی از اجزای اصلی و مهم این مفصل دیسک مفصلی است که بین جمجمه و استخوان فک پایینی قرار دارد و دقیقا مثل یک ضربه گیر لاستیکی عمل می کند.
اگر از مفصل فکی گیجگاهی برای مدت طولانی به طور نامناسبی استفاده شود و یا این مفصل دچار در رفتگی شود، دیسک فصلی از جای اصلی اش خارج می شود و به بیرون و به سمت جلو حرکت می کند. با جابجایی این دیسک محل قرار گیری آن خالی می شود و به این ترتیب وقتی شما دهانتان را باز و بسته می کنید متوجه صدای کلیک مانند مفصل می شوید.
علاوه بر این حرکت دیسک مفصلی ممکن است منجر به قفل شدن فک و عدم توانایی در باز کردن دهان به خصوص صبح ها هنگام بیدار شدن از خواب بشود. درد ناشی از این مساله نیز اغلب در یک طرف فک ایجاد می شود و به تدریج گسترش پیدا می کند.
آتروز
تاثیر آتروز روی مفصل فکی گیجگاهی درست مثل سایر مفاصل است. آرتروز با از بین بردن غضروف باعث تخریب تدریجی مفصل فکی گیجگاهی می شود. از طرف دیگر، آرتریت روماتوئید با التهاب مفصل فکی گیجگاهی همراه است و در موارد شدیدتر حتی می تواند باعث تغییر شکل مفصل هم بشود. TMD ناشی از ابتلا به آتروز باعث تجزیه تدریجی سطح مفصل می شود و با درد و تولید صدا هنگام حرکت فک همراه است.
چه عواملی خطر بروز اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی را افزایش می دهند؟
برخی عوامل ممکن است خطر ابتلا به TMD را افزایش بدهند. این عوامل شامل موارد زیر می شوند:
- خانم های ۱۸ تا ۴۴ ساله بیشتر از آقایان در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند. این خطر به خصوص در خانم هایی که در سنین فرزند آوری به سر می برند بیشتر است. بنابراین اینطور بنظر می رسد که بین هورمون زنانه استروژن و اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی رابطه خاصی وجود دارد.
- اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی بین افرادی که مبتلا به دردهای مزمن مثل کمردرد یا سردرد هستند شیوع بیشتری دارد.
- افرادی که اکثر اوقات گردن و کمرشان در وضعیت نامناسب و غیر صحیحی قرار می گیرد اغلب دچار درد ناشی از فشار عضلات گردن و اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی می شوند.
- در اکثر موارد، استرس و اضطراب باعث افزایش فشار روی عضلات فک می شود و همین مساله منجر به فشرده شدن دندان ها به هم می گردد و زمینه را برای ابتلا به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی فراهم می کند.
- بیمارانی که به آرتریت التهابی مزمن که شامل آرتروز، آرتریت روماتوئید و فیبرومیالژیا مبتلا هستند بیش از سایرین به TMD دچار می شوند.
- افرادی که دارای ناهنجاری فک و صورت هستند یا دچار آسیب دیدگی های فک مثل شکستگی و در رفتگی فک و یا کج شدن دندان ها شده اند با خطر بیشتری برای ابتلا به TMD مواجه هستند.
- برخی عوامل ارثی مثل آستانه پایین تحمل درد افزایش استرس نیز می توانند باعث ابتلای شما به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی بشوند.
- مشخص شده است که عوامل ژنتیکی مرتبط با سلامت روان و التهاب هم می توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش بدهند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز علائم زیر که نشانه هایی از اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی هستند حتما باید به دندانپزشک مراجعه کنید:
- مشکل در حرکت دادن فک
- احساس درد شدید در ناحیه فک و اطراف آن
- تولید صدا هنگام حرکت فک
پزشک بعد از معاینه جسمی شما برای تشخیص بیماری و علت آن آزمایشاتی مثل اسکن اشعه ایکس، سی تی اسکن و یا MRI را تجویز می کند. در صورتی که فکتان موقع باز کردن یا بستن دهان قفل می شود توصیه می شود که به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید.
